Al-Jazari (inventor & mechanical engineer)

Al-Jazari

Al-Jazari (Arabisch: أَبُو اَلْعِزِ بْنُ إسْماعِيلِ بْنُ الرِّزاز الجزري; Abū al-'Iz Ibn Ismā'īl ibn al-Razāz al-Jazarī) (Al-Jazira 1136-1206) was een prominent Arabisch geleerde, wiskundige, uitvinder, mechanisch constructeur en astronoom uit Al-Jazira, Mesopotamië, die leefde tijdens de Islamitische gouden eeuw (~ qua periode met de middeleeuwen).

Al-Jazari
Al-Jazari ((1136-1206)

 

 Biografie

Er is weinig bekend over Al-Jazari, het meeste komt van de introductie van zijn ‘Boek van kennis van ingenieuze mechanische apparaten’ (Al-Jami Bain Al-Ilm Wal-Amal Al-Nafi Fi Sinat'at Al-Hiyal) 1206. Hij was genoemd naar de streek waar hij was geboren, al-Jazira De traditionele Arabische naam voor wat ooit noord Mesopotamië was en wat nu noordwest Irak en noordoost Syrië is, tussen de Tigris en de Eufraat. Net zoals zijn vader diende hij vijfentwintig jaar als hoofd technicus in het paleis van Diyarbakır aan het hof van de koningen van de Artuqiden de heersers van oost Anatolië en later als vazalstaat van de Ajjoebiden onder generaal Saladin.

Boek

Al-Jazari is de schrijver van Kitáb fí ma'rifat al-hiyal al-handasiyya (Boek in de kennis van trucs van de constructie techniek) uit 1206, waarin door hem vijftig mechanische apparaten worden beschreven met een instructie hoe ze gebouwd moeten worden. Nasir al-Din Mahmud ibn Muhammad was de opdrachtgever voor het boek dat Al-Jazari schreef. In de inleiding van zijn boek schrijft hij:

Cquote1.svg

Op een dag was ik in zijn bijzijn en bracht hem iets dat hij me bevolen had om te maken. Hij keek naar mij en naar datgene dat ik had gemaakt en dacht erover na, zonder dat ik het merkte. Hij raadde waarover ik had zitten denken, en onthulde wat ik had verhuld. Hij zei: “Je hebt unieke apparaten gemaakt. Deze dingen, die je met veel moeite en volmaakt gemaakt hebt mogen niet verloren gaan. Ik wens dat je een boek voor mij schrijft dat alles wat jij afzonderlijk hebt gemaakt bij elkaar brengt en van alles uitgekozen tekeningen bevat. Ik heb zijn model gebruikt en zijn voorstellen geaccepteerd, want een andere optie dan zijn wens vervullen was voor mij niet mogelijk.

Cquote2.svg

Het boek is een samenvatting van een groot deel van de verzamelde kennis tot dan toe op het gebied van werktuigbouwkunde, met verbeteringen en innovaties die gemaakt zijn door Al-Jazari zelf. Het belang van het boek ligt hem vooral in de machines, onderdelen en ideeën die erin beschreven zijn. Wat ook erg belangrijk is het feit dat Al-Jazari het boek schreef met de duidelijke intentie om het andere ingenieurs mogelijk te maken om zijn machines te reconstrueren. Voor elk van de beschreven 50 machines (ashkal), in zijn boek geeft Al-Jazari een duidelijke beschrijving voor maken, construeren en assembleren en geeft ons daarbij een rijkdom aan informatie over de methodes van ingenieurs in de Islamitische wereld.

Het boek is verdeeld in zes categorieën:

Al-Jazari's kaarsklok maakte gebruik van een bajonetsluiting in 1206.
 
  • Water- en kaarsklokken
  • Truc-apparaten
  • Water-automaten en meet-instrumenten voor het meten van bloed
  • Fonteinen
  • Muziek-automaten
  • Water-hijsmachines en verscheidene andere apparaten

Al-Jazari was gedeeltelijk traditioneel ambachtswerker en als zodanig meer een praktische technicus dan een uitvinder, die meer geïnteresseerd was in vakmanschap dan in de technologie die er achter lag en de machines werden meestal meer door middel van trial and error dan door theoretische calculatie samengesteld. Sommige apparaten waren geïnspireerd op eerdere apparaten zoals een van zijn monumentale waterklokken welke gebaseerd waren op die van zogenaamde pseudo-Archimedes.

 

Mechanismen en methodes

Terwijl veel van Al-Jazari’s uitvindingen nu onbelangrijk schijnen te zijn is het meest significante aspect de aangewende mechanismen, de componenten, de ideeën, de methodes en de ontwerpeigenschappen.

Al-Jazari's Olifantklok (1206).
 
Een reproductie van Al-Jazari's olifantklok in de Ibn Battuta Mall, Dubai.
 
  • De krukas gebaseerd op een kruk die een as aandrijft net zoals een crank bij een fiets.
  • Al-Jazari vond een methode om de snelheid van omwenteling van een wiel te controleren gebruik makend van een echappement mechanisme een voorbeeld hiervan is het echappement uurwerk
  • Gesegmenteerde versnellingen, waarmee complexe schakelingen gemaakt konden worden.
  • Waterhijsmachines, hij vond vijf machines uit om water naar hoger gelegen plaatsen te verplaatsen, waaronder een watermolen en een via de as aangedreven waterrad met nokkenassen.
  • Kaarsklokken, Al-Jazari ontwikkelde de meest geavanceerde uurwerken op basis van een brandende kaars gebruik makend van de wetenschap dat er een bepaalde tijd nodig was om een stuk kaars te branden. Hierin gebruikte hij een bajonetsluiting als bevestigingsmechanisme.
  • Dubbele cilinderpomp gebaseerd op de krukas (hier zijn later de stoommachine en de verbrandingsmotor op gebaseerd waarbij een zuigerstang de krukas aandrijft.)
  • Watervoorzieningssysteem; hij ontwikkelde een systeem wat op waterkracht werd aangedreven en water transporteerde naar moskees en ziekenhuizen in de 13de eeuw in Damascus.
  • Diverse automaten voor handwassen met een spoelmechanisme, muziek apparaten en om drankjes te serveren op waterkracht aangedreven.
  • Gewicht aangedreven waterklokken, waarin zowel waterkracht als gewichten werden gebruikt om de diverse mechanismen aan te drijven.
  • Een van z’n meest opmerkelijke creaties is de olifantsklok welke in 1206 werd beschreven door Al-Jazari. Hierin waren verscheidene innovaties verwerkt. Het was een klok waarin een automaat na bepaalde intervallen van tijd een figuur het klankbekken sloeg en een mechanische vogel begon te tjilpen. Het was een voorstelling van een olifant welke de stellage op zijn rug droeg. Een reproductie op ware grootte van deze klok is te vinden in de wandelgalerij van Ibn Battuta, een winkelcomplex in Dubai, Verenigde Arabische Emiraten. Er staat er nog een in Château des Monts, in Le Locle, Zwitserland.
  • Het meest geavanceerde en verfijnde apparaat wat Al-Jazari ontworpen heeft is de astronomische kasteelklok wat wordt beschouwd als een van de eerste programmeerbare, analoge, mechanische computers. Naast tijd en seizoenen hield het de baan van zon, maan en sterrenbeelden bij.

 Bron: Wikipedia